Bahçe Kurmak : Hem Meyveniz Hem Gölgeniz Olsun

Bahçe kurmak neden önemlidir? Hepimiz insanı ferahlatan bir bahçemiz olsun isteriz. Kendi ekip biçtiğimiz, çiçeklerimizi suladığımız, kendi meyve ve sebzelerimizi yetiştirdiğimiz, ağaçların gölgesinde oturup çayımızı yudumladığımız; çocukların koşup oynayabildiği, ağaçlara tırmanabildiği bir bahçe… Peki, insanı dinlendiren ferah bir bahçe günümüz şartlarında nasıl kurulur? Gelin birlikte bahçe kurmanın inceliklerini tafsilatıyla öğrenelim.

Bahçe kurmak için niyetlendiğinizde ilk önce bahçe kuracağınız yerin etrafını iyi analiz etmeniz gerekir. Bu konuda uzmanlardan destek alınabilir. Bahçenin güneş alan ve almayan yeri neresi, rüzgâr hangi yönden esiyor, arazinin genel yapısı bahçe yapmaya uygun mu, toprağın yapısı nasıl, su kaynakları yeterli mi? Bu sorulara cevap bularak bahçenizi kurmaya başlayabilirsiniz. Tabi ki bu bir amatör, hobi bahçesinden öte geçemeyecektir. Zaten biz de burada amatör bahçeyi anlatıyor, sizlere pratik bilgiler sunuyoruz. Profesyonel bir bahçe oluşturmak için işin uzmanları tarafından hazırlanmış peyzaj tasarım planına ihtiyacınız olabilir.

Bahçe kurmak için toprağı iyi tanıyın

Bahçe kurmak için yaptığınız planı uygulamaya başlarken, toprağın yapısını iyi araştırmak gerekiyor. Çünkü bitkiler gelişebilmesi için yumuşak, havalanmış verimli bir toprağa ihtiyaç duyarlar.  Eğer bahçe toprağınız verimsiz, organik madde miktarı az, altında geçirimsiz veya dolgulu bir tabaka varsa, bitkiler yeterince suyu alamayabilirler. Bunları anlamak için topraktan örnek alıp analiz yapmanız icap edebilir. Toprak analizi yaparken, otsu bitkilerde toprağın yaklaşık 20-25 cm derininden örnek alınır. Çalı ya da ağaç türleri için farklı derinliklerden (20 ile 70 cm arası) en az 1 kg ve üç ayrı noktadan numune alınmalıdır. Bu numuneyi toprak analiz laboratuarında tahlil ettirerek toprağınız hakkında kesin yol gösterici bilgiye ulaşabilirsiniz.

Toprağın kimyevî yapısını zenginleştirmek için gübre, torf, yaprak çürüğü, azot, fosfat ve potasyum gibi organik besin maddeleri kullanılabilir. Gübreleme sayesinde toprak bitkinin istediği kıvama gelmiş olur. Ayrıca gübrelemeyle, istediği besini alabilen bitkiler, daha canlı çiçek açar, sağlıklı görünmeleriyle hemen dikkat çeker, yaprakları daha koyu renkli, çiçekleri de kocaman olur. Gübreleme konusunda bilinmesi gereken önemli bir husus daha var, kuş gübresi kullanmak. Bu gübrenin  yakıcı etkisi olduğundan fazla kullanılması tohumlara zarar veriyor. Bunun yerine doğal gübre olarak sığır ya da koyun gübresi kullanabilirsiniz. İdeal büyüme ortamı oluşması için toprağa organik toprak düzenleyicisi torf ve kum ilavesi yapılabilirsiniz.

Nereye hangi ağaç dikilebilir?

Ağaç dikmek için öncelikle bir arazi gerekiyor. Şehir hayatında uygun bir arazi pek çoğu için mümkün olmayabilir; lakin onlarda bu yazıyı okuduktan sonra köyündeki dedesinden kalma bir araziyi veya bahçeyi yeniden şenlendirebilirler.

Bahçeye dikilebilen çeşitli bitkiler vardır.  Bunlar ağaçlar, ağaççıklar, çalılar, sarılıcılar, çiçekler, yer örtücüler, çim ve mozaik bitkilerdir. Bahçenize dikilecek ağacı seçerken bulunduğunuz bölgenin iklimini, arazi yapısını, güneşlenme durumunu dikkate almanız gerekiyor. Mesela Konya karasal iklime sahip bir şehrimiz,  kış ayları soğuk geçtiğinden topraktaki sular buz tutabilir.  Yazın da sıcak ve kurak bir iklimi vardır. Bu sebeple Konya’da bahçe düzenlemesi yaparken bozkır bitkilerine yer vermelisiniz. Antalya’da gördüğünüz güzel bir ağacı Konya’ya dikerseniz aynı verimi alamayabilirsiniz. Ilıman kıyı bölgelerinde yetişen mine çalısı, zeytin, limon, yasemin gibi bitkiler, iç bölgelerde aşırı soğuktan zarar göreceği için yetişmesi zor olacaktır.

Bitkilerin ışık ihtiyaçları da birbirinden farklıdır. Bazıları az güneş ister, bazıları çok; bazıları da gölgeyi sever. Bitkilerin bu özelliğine dikkat edilmezse, fonksiyonları yavaşlar. Aslında her bitki gölgede yetişebilir, ancak gölgeye dayanma gücü hepsinde aynı değildir. Bu sebeple bahçenizin güneş görmeyen yerlerine, gölgeye dayanıklı orman sarmaşığı, pitısporium, akuba, aralye, defne, karayemiş (Laz kirazı),  açelya gibi bitkiler dikilebilir.

Bir metrekare bile plan ister

Evinizin bahçesi küçükse buraya dikeceğiniz ağaçların yapısına iyi bakmalısınız. Küçük bir ev bahçesine çınar ağacı, ıhlamur, akçaağaç, at kestanesi, fıstık çamı, meşe gibi çok büyüyen, uzun dalları olan ağaçlar dikilmemelidir. Çünkü birkaç sene sonra büyüyen dallar camdan içeri girecek ya da kökleriyle evin temeline zarar verecektir. Bu durumda bitkiyi budamak, formunu bozmak ya da kesmek icap edebilir. Ayrıca ağaç kesmek için de uzun bir süreç (kesme izni) gerekecektir.

Bahçenize dikeceğiniz meyve ağaçlarını da doğru seçmek gerekiyor. Mesela toplu yaşanılan yerlerde dut ağacı dikmek doğru bir seçim olmayabilir. Çünkü dut ağacının meyveleri, döküldüğü yerde sinek artışına yol açar, ayrıca yapışkan bir zemin oluşturur. Ama geniş bahçesi olanlar için uygun bir bakım yapılırsa dut, elma, erik, kiraz, armut, ceviz mükemmel bir seçim olabilir. Tabi bu meyve ağaçlarının bazı ufak tefek problemleri olabiliyor. Mesela İstanbul şartlarında şeftalinin bakımı zordur. Bahçenize şeftali ağacı dikecek olursanız zirai ilaç mücadelesinden kurtulamazsınız. Bunun yerine çok güzel görünüme sahip cennet elması (Trabzon hurması) dikebilirsiniz.

Meyve ağaçlarının bahçenin yola çok yakın olmayan kısımlarına dikilmesi de çok mühimdir. Eğer bahçeniz dalından meyvenin fazla olmadığı bir şehirdeyse, göz hakkını gözeterek mümkünse bahçenin arka taraflarına meyve ağacı dikmeniz daha güzel olur. “Bu devirde böyle şeyleri mi düşüneceğiz?”derseniz, kul hakkı olduğu için, evet. İnsan şu hususu da hatırlatmadan geçemiyor. Bir ağacın güzel görünmesi, tatlı meyveleri olması için her ayrıntıya dikkat ediliyorsa, biricik evlatlarımızın topluma faydalı olarak yetişmesi için de aynı hassasiyetlere özen gösterilmeli değil mi?

Biz peyzaj mimarları ve ziraatçılar ya da ev sahipleri her şeyi geniş çerçeve içersinde düşünmeliyiz. Yani bahçe konusunda dikkat etmemiz gereken çok ince teferruatlar ve hususlar var. Başta da belirttiğimiz gibi ön araştırmanın iyi yapılması ve işin ehline danışılması her şeyi kolaylaştıracaktır.

Bahçe kurmak için çim

Mayıs ayı bahçeye çim ekimi için en uygun zamandır. Bu ayın 15’inden sonra haziran ayının ortalarına kadar ekim yapabilirsiniz. Daha sonraki sıcak aylarda eylül ayının ortalarına kadar çim ekimi doğru değildir. Çimlerin ikinci ekim zamanı 15 eylül ve 15 ekim arasıdır. En uygun çim ekme vakti ise, sabah ve akşama yakın saatlerdir. Ayrıca çimler, sulandığı müddetçe üzerine basılmaya dayanıklıdır. Çocukların bahçedeki çimlere basmasına izin verebilirsiniz.

Bahçedeki 8 bitki çeşidi

1. Kökü, gövdesi dalları, yaprakları, tepe tacı olan, boyları 3-5 metreden fazla, odunsu yapıda ve genelde tek gövdeli bitki ağaçtır.
2. Yüksekliği 1-3 metre arasında olan, bodur ağaçlara da ağaççık denilir.
3. Ağaçla aynı özelliklere sahip boyları iki metreyi geçmeyen bitki, çalıdır.
4. Duvarlara, ağaçlara sarılarak büyüyen, uzun yıllar dayanabilen bitkiler ise sarmaşık olarak tanımlanıyor.
5. İki yıllık ve iki yıldan fazla, çeşitli renklerde yaprakları olan kısa boylu bitkiler de çok yıllık bitkiler (çiçekler), adını alıyor.
6. Gövdeleri ince uzun, bol yapraklı, çiçekli ya da çiçeksiz sürünücü ya da sarılıcı bitkilere ise yer örtücüler deniyor.
7. Genelde buğdaygiller ailesinin bitkisi olan 1-8 cm uzayabilen ve girdiği alana yemyeşil bir görüntü kazandıran bitkiye ise çim deniyor.
8. Kaya ve su birimlerini süsleyen, değişik renkte, yumuşak gövdeli, yıllık, çok yıllık bitki türleri de mozaik bitkiler olarak tarif ediliyor.

Toprağın Havalandırılması “Bahçe Belleme”

Bahçenizdeki toprağa bahar ve yaz aylarında bakım yapmanız gerekir. Çünkü kışın toprak, yoğun yağışlar, soğuklar sebebiyle sertleşmiş ve dolayısıyla havasız kalıyor. Ona eski havasını kazandırmaksa “belleme” adı verilen işlemle yapılabilir. Bel ya da bel küreği adı verilen, ucu kürekten daha sivri ve dik olan bir bahçe aletiyle toprağı belleyeceğiz. Bu da toprağı bir kürek derinliği kadar altüst etmemiz demek. Sonra ortaya çıkan büyük toprak kütlelerini çapayla parçalayıp, tırmıkla kaba tesviyesini yapacağız.

Aslında bu işlemler yeni kuracağımız bahçe için de geçerlidir. Sizlere kısa bir bilgi, gübrelemenin püf noktası: Besin değeri yüksek, organik yanmış koyun, keçi, sığır, tavuk gübrelerini kışın bahçenize atarsanız, hem koku olmaz hem de besin maddeleri kışın güzelce toprağınıza geçmiş ve toprağınız humus bakımından zengin bir yapıya ulaşmış olur. Bir de tavuk gübresi çok besleyici olduğundan fazla miktarda kullanılmaması gerektiğini hatırlatırız. Toprağınızı belleyip gübresini attıktan sonra “Bismillah!” deyip bahçenize uygun, seçtiğiniz bitkiyi dikebilirsiniz.

Kadir Şahinarslan (Yüksek Peyzaj Mimarı)