Çocuklar, mizaç itibariyle daha hassas ve duygusal olabilir. Çocuk aşırı hassas ise, temkinli olmakta fayda vardır. Ebeveynler bu bilgiyle hareket etmelidir, bununla birlikte hassas bünyeli bir çocuğa da kurban bilincini kazandırmak önemlidir.
Çocuk, evin neşesi, babanın gözbebeği, annenin ciğerparesidir. Ebeveynlerin hassas noktası, el üstünde tuttukları evlatlarıdır.
Kurban, Hazreti Allah’a yaklaşmaya vesile, insanları birbirine yakınlaştıran ilahî emir.
Çocuklar, hassas ruhlu varlıklardır. Yapılanlar yapılmayanlar, çocukların ruhunda izler bırakır.
Kurban, hassasiyetleri olan bir ibadettir. Kurbanlık hayvanın seçiminden, etlerin pay edilmesine kadar her şey hassas bir çizgide icra edilir.
Çocuk, zihninde soruları bitmeyen, merakıyla daima sorgulayan bir yapıya sahiptir.
Kurban, Allah için kesilip; bu bilinçle Allah’a karşı teslimiyettir.
Kurban ve çocuk, Kurban Bayramı’nı içerisinde barındıran Zilhicce ayında bir araya gelir. Bu ayda çocukların merakı ile yetişkinlerin telaşı birbirine karışır. Çocuk, en çok bu bayramda kurban kelimesini duyar ve ibadete aşina olur. Kurbanı anlamaya çalışır. Kurbanın mahiyetini öğrenmek, bütün hususiyetleriyle kesim sürecini anlamak ister. Bunu, sorularıyla dile getirir.
Buna mukabil ebeveynler, çocukların sorularına cevap vermekte zorlanır, çocuğun kurbanı görüp görmemesi yahut kurbana dair hangi bilgileri anlatacakları hususunda endişeli olurlar. Kurbanın kesim sürecini görürse, bu, onda travmatik bir etki oluşturur mu? Yoksa kurban ibadetinden uzak kalması, onun kurban bilinci kazanmasına mani mi olur? Buna benzer sorular akla gelir.
Bazı uzmanlar, 10-12 yaş öncesi çocuklara kesiminin gösterilmemesi gerektiği görüşünü ileri sürerler. Çünkü hayvanın kesilmesi, kanın akması çocuk için olumsuz etki oluşturabilir. Diğer taraftan bazı insanlar, bu görüşün karşısında yer alır. Kendi çocukluklarından örneklerle ve kesim yerlerine giden çocukların normal hayata devam ettiği vurgusuyla çocuğun kesim işlemini görmesinde bir mahzur olmayacağını ifade ederler.
Aslında iki görüşte de doğruluk payı mevcuttur, burada çocuğun ruh hali, kurban ve benzer konularda önceki öğrenmeleri etkilidir. Bir bakıma hazırbulunuşluk etkisi devreye girmektedir. Çocuk, kurban hakkında hiçbir bilgi edinmeden kurbanın kesildiği anı görürse, gördükleri, onun üzerinde olumsuz tesir bırakabilir. Kurbanın mahiyetini anlayan bir çocuk içinse bu durum farklı olabilir. Aynı zamanda çocuğun özellikleri, hassasiyetleri gibi faktörler de bu durumu etkiler. Bazı çocuklar mizaç itibariyle daha hassas ve duygusal olabilir. Bu çocuklar için kurbanı kesim anında görmek menfî bir etki oluşturabilir. Çocuk aşırı hassas ise, temkinli olmakta fayda vardır. Ebeveynler bu bilgiyle hareket etmelidir; bununla birlikte hassas bünyeli bir çocuğa da kurban bilincini kazandırmak önemlidir. Kesimden sonraki sürece dâhil etmek şartıyla kurban bilinci kazandırılabilir.
Kesim yerine götürmek için çocuğun yaşı, hazırbulunuşluk düzeyi, istekliliği, duygusal hassasiyetleri ile diğer şartlar (ulaşım, güvenlik vb.) birlikte değerlendirilmeli, çocuk isteksiz ise zorlanmamalı, güvenli olmayan bir ortam varsa çocuk oradan uzaklaştırılmalıdır. Bunun yerine kurban ibadeti hakkında çocukla konuşulmalı, mümkünse diğer aile fertleri gibi çocuk için de kurban kesilmeli/kestirilmelidir. Bu ibadet onlara da sevdirilmelidir.
Bu noktada kurban ibadetinin mahiyeti hakkında yaşına uygun olacak şekilde bilgi verilmelidir. Kurban Bayramı’nın, Hazreti Allah’ın Müslümanlara hediyesi olan iki bayramdan biri olduğu; bu günlerde Allah için kurban kesme, akraba ve komşularla bir araya gelme, karşılıklı yardımlaşma ve paylaşmanın ön plana çıktığı bayram günleri olduğu anlatılmalıdır. Ancak küçük yaştaki çocuklar için -kurbanın kesim süreci hakkında- çok teferruata girilmesine gerek yoktur, genel hatlarıyla anlatmak kâfidir. Kurban kesimini, Hazreti Allah’a yaklaşmak ve kulun, Rabbine karşı acziyetinin bir ifadesi olarak anlatmak önemlidir. Bunun için -eğer çocuk sorarsa- kurbanlık hayvanın kesim anında acı hissetmediğinden, o esnada salgılanan hormonların acıyı ortadan kaldırdığından bahsedilebilir. Kesimden sonraki süreçte çocuğun aktif olması sağlanmalıdır. Kurbanın taksimatı, misafirlere ve komşulara ikram, ihtiyaç sahiplerine et dağıtımı gibi işleri yerine getirirken çocuğun sürece dâhil olması faydalı olacaktır. Böylece çocuk, kurbanın mahiyetini bayram neşesiyle birlikte yaşayarak öğrenme fırsatı bulacaktır.
Kurban Bilinci Kazandırmak
Çocukların kurban bilincini kazanmasında ebeveynlerin rolü önemlidir. Çocuklar küçüklükten itibaren kurbanla tanıştırılmalı, kurbanı anlama ve algılamaları ile kurban bilincinin şekillenmesi için zemin hazırlanmalıdır. Yetişkinler üç aşamada çocukların kurban bilinci kazanmasına destek olabilir. Bu aşamalar şunlardır:
1. Bilgilendirme aşaması:
Çocuk küçük yaşlardan itibaren kurban kavramıyla tanışmalıdır. Bu aşamada ebeveynler anlatıcı, çocuk ise dinleyici konumdadır. Kurbanlık hayvanların hangileri olduğu, bu hayvanların özellikleri gibi konularda; bayram günlerinin ehemmiyeti ve hususiyetleri anlamında çocuklarla konuşmak önemlidir. Bu dönemde imkânlar dâhilinde, her aile ferdi için bir kurban kesilmesi lüzumuna ve faydasına vurgu yapın, çocuğunuz için de kurban kesin ya da kestirin. Varsa çocukların merak ettiği sorular, onlar hakkında konuşun. Bu aşamada özellikle bayramın, İslâm âlemi için kıymetli olduğunu, sevinç ve neşeyle geçen günler olduğunu anlatın.
2. Görme, şahit olma aşaması: Çocuklar belli bir olgunluğa ulaşmaya başlayınca kurbanlıkların yanına ve kurban kesim yerlerine götürmeye çalışın. Kurbanlık hayvanın seçimi gibi süreçlere şahit olmasını, bu vesileyle koç, koyun, tosun, düve gibi hayvanları tanımasını sağlamış olursunuz. Bu şekilde çocuklar, kurban kesim işine aşina olurlar. Onların kurbana yabancılaşmalarına mani olmuş olursunuz. Bu aşamaya geçmeden önce, bilgilendirme aşamasının yapılmış olması mühimdir.
3. Sürece aktif dâhil olma aşaması: Bu aşamada çocuk, kurbanın mahiyetini idrak edebilecek olgunluğa erişmiş, kurbanla ilgili temel bilgilere aşina olmuş, kurbanlık hayvanın alımından kesim sürecine, duruma göre hayvanın beslenmesinden kesilen etlerin eşe dosta ikram edilmesi sürecine şahit olmuştur. Artık öğrenmeye, öğrendiklerini uygulayacak çağa gelmiştir. Bu dönemde çocuğa yapabileceği görevler, gelişimine uygun sorumluluklar verilmelidir. Mesela ihtiyaç sahiplerine et dağıtımı, kurbanlık hayvan evde besleniyorsa yeminin, suyunun verilmesine destek olmak, kesim esnasında kesim işiyle meşgul olan yetişkinlere yardım etmek gibi noktalarda çocuklar görev alabilir. Bu sayede gelecekte devralacakları bayrağın temelini atmaya başlamış olurlar.
0-3 Yaş: Çocuğunuz bayram neşenize ortak olsun, bayram havasını hissetmelerini sağlayın.
3-6 Yaş: Kurban ve bayram hakkında konuşun. Detaya girmeden kurbanı anlatın.
6-10 Yaş: Kurban hakkında anlattıklarınızı derinleştirin, kurbanlık hayvanlar hakkında bilgi verin. Mümkünse pazar yerlerine götürün, hayvanları görsünler.
10-12 Yaş: Kurbanın Allah’ın Hazreti İbrahim’e hediyesi olduğunu anlatın. Pazar yerlerine ve kesim yerlerine götürebilirsiniz. Kurbanın dağıtımı sürecinde küçük sorumluluklar verebilirsiniz.
Kurbanlık hayvanlarda aranan şartlar ve özellikleri anlatın. Kurbanlık hayvanın alınması, kesilmesi ve dağıtılması sürecine şahit olmasını sağlayın. Bu konuda fikirlerini öğrenmeye çalışın. İhtiyaç duyduğunuz noktalarda, yaşına uygun olacak görev ve sorumluluklar verin. Hissedarlar arasında etin pay edilmesi, eşe dosta dağıtım yapılması, hayvanı kendiniz kesiyorsanız derinin yüzülmesi, etlerin ayrılması gibi konularda yardım etmesi sağlanabilir.
Not: Buradaki tavsiyeler ortalamaya göre hazırlanmıştır. Çocuğun bireysel durumuna göre tavsiyeleri daha erken yahut daha geç uygulayabilirsiniz.
