Çalışanların çeşitli kalem oyunlarıyla yaptığı ‘Kalemli soygun’un silahla yapılanı gölgede bırakması üzerine şirket yönetimleri ‘Kıymetli insanlar’a yöneliyor. “Kıymetli insan” ise mesleki yeterliliklere sahip olması yanında ahlâki açıdan da eğitimden geçmiş ve en azından insan-ı kâmil yolculuğuna çıkmış kişi olarak tanımlanıyor.
Eskiler her fırsatta, “Bir zaman gelecek, patron ve yöneticiler dürüst insanları mumla arayacak” diyorlardı. Şu anda o zamanı yaşıyoruz galiba… Çünkü dürüst olmayanların faturası her geçen gün kabarıyor. Bu yüzden “Hile dedektifliği” diye yeni bir meslek de ortaya çıkmış durumda. Aslen mali müşavir olan Muhsin Bilgi de Hile Dedektifliği bürosu açan öncülerden… Muhsin Bilgi’ye göre silahla yapılan soygunlar, kağıt üzerinde kalemle yapılanlar yanında ancak deryada bir damla kadar. Çalışır durumdaki şirketlerin birdenbire batmasını içeride yapılan hilelere bağlayan Muhsin Bilgi, “Kalemle yapılanı kameralarla da yakalamak mümkün değil” diyerek karşı karşıya kalınan zorluğa dikkat çekiyor. Muhsin Bilgi’nin kaydettiği vakalara göre Türkiye’de kalemle yapılan soygunlar, yüzde 15’le dünya ortalamasının iki katı seviyesinde. “Bize ne oluyor?” dedirten konuyu Muhsin Bilgi’yle konuştuk:
‘Kayıtlı Kamuflaj’ Yapılıyor
İnsanlar niçin hile yapar?
Öncelikle insana bir baskı olması gerekiyor. Bu baskı ekonomik baskı, aile baskısı veya özel hayatta beklentileri gerçekleştirememe baskısı olabiliyor. Baskının kriz dönemlerinde artması söz konusu.
Mekanizma nasıl işliyor?
Önce çok az bir miktarla başlıyor. Fark edilmediğini görünce hileyi artırmaya ve hacmi katlamaya başlıyor. Hile yaptıkça hem özel hayatı hem de iş hayatı değişmeye başlıyor. Bazen ferdi olarak, bazen de organizeli olarak yapıyor. Şirket ne kadar kurumsalsa organizasyon o kadar geniş oluyor. Hile yapıldıktan sonra kamufle yapma gündeme geliyor. Bu kamufle kayıt içinde veya kayıt dışında olabiliyor.
Üst Düzeyde Hile Artıyor
Büyük şirketlerde daha mı çok?
Evet, evet… Hileyi her zaman çalışan yapmıyor. Dış faktörlerle birlikte de yapabiliyor. Mesela müşterisiyle veya tedarikçisi ile de yapabilir. Şirkete yatırım yapacak kişiyle de gerçekleştirebilir. Mesela CEO’ların hilesi, genellikle yatırım hilesidir. Bilançoyu süsleme ve dışarıdaki yatırımcının şirkete yatırımını spekülatif arttırmak için bir amaç güdebilir. Veya bir CEO, yıllık satışlardan komisyon alıyorsa onun için önemli olan ciro artışıyla bilançonun güzel olmasıdır.
En çok hileyi kim yapıyor?
Çalışanlar çok sıklıkla yapıyor. Ama burada önemli olan hilenin sıklığından çok hacmi… Hilenin hacmi, yukarı pozisyonlara doğru çıktıkça artıyor. Yöneticilerin hilesi, işlem bakımından az, ancak hacim bakımından katlayıcı özellikte.
Türkiye’de İki Katı
Hile tutarının hacimleri
konusunda bir bilgi var mı?
Dünya ortalaması, bir şirketin toplam cirosunun yüzde 7’si seviyesinde. Bizim yaptığımız 5-6 örneğe göre Türkiye’de bu oran yüzde 15’e çıkıyor. Henüz bizim adli muhasebe raporları dünya istatistiklerine girmedi, ancak girdiğinde ve yayınlandığında bunun ne kadar yüksek olduğunu göreceğiz.
Krizde ne kadar arttı?
Yayınlanan dünya ortalaması 2008’de yüzde 7, bu oran 2006’da yüzde 6 idi. Bu da artış trendinde olduğunu gösteriyor.
Çalışanı Hileye Zorlamayın!
Hile nasıl önlenir?
Yönetici ve patronların ‘Bizim şirketimiz, piyasasının çok çok üstünde büyümeli’ tarzındaki baskılar da hileye neden oluyor. Çünkü bunun için rakamlar şişiriliyor. Satışların son aylarda şişirilmesini buna bağlıyorum. Aralık ayında eğer satış diğer aylara göre 2-3 kat artmışsa, orada mutlaka şişkinlik vardır. Ocak ve şubat aylarındaki iadeler zaten bunu gözler önüne serer. Eğer iadeler çok fazlaysa dikkate alınmalı. Türkiye’de yanlış işleyen bir mekanizma var: Hile yapan ‘İşini iyi biliyor’ diye tanımlanıyor ve firmalar arasında transfer ediliyor. Bu tip insanlar, ceza mekanizması işletilmediği için her yerde iş bulabiliyor. Her gittiği yerden de tahrifat yaparak ayrılıyor. Eğer hile denetçileriyle bu işler adliyeye intikal eder ve ceza alırlarsa bu durum artık bu kişilerin adli siciline işlenecek. Çalışma süresi arttıkça hile yapma olasılığı yükseliyor.
Kamera da Yakalayamıyor
Silahlısından farkı nedir?
Bugün en büyük soygun kalemle yapılıyor. Silahlı soygun açıktan yapılıyor ve kamufle edilmesi mümkün olmayabiliyor. Ancak kalemle yapılanın kamuflesi çok kolay. Gizli yapılır, kamera da koysanız fark edilmez. Türkiye’de yatırımı olan bir yabancı grupla görüştüm. Türkiye’de bir şişkinlik olduğunu fark etmişler ancak henüz tespit yapamamışlar. Çünkü Türkiye’ye has hile yöntemleri var.
İnsanlar ‘kaynak’ yapılmış
Hizmet sektöründe hile İnsan Kaynakları (İK) bölümünde yapılıyor. Mesela 500 veya bin kişinin çalıştığı bir yerde 10 kişiyi fazla göstermek göze batmayabiliyor. Bizim bir tespitimizde yaklaşık 50 kişi fazlaydı. İK Müdürü fazladan 50 kişiye maaş bağlamış. Bu 50 kişi, kağıt üzerinde şirkette çalışıyor gözüküyor ve sigortaları ödeniyor. Fakat şirkete uğradıkları bile yok. Maaşlar bankamatikten çekildikten sonra yarısı müdüre ödeniyor. Bu bordro hilesini 4 ay önce ünlü bir otelde belirledik. Herkesi tek tek saymak mümkün olmadığı için belli bir sayıdan fazla çalışan her yerde olabiliyor. Bu nedenle insanın kıymetini bilmek ve KIYMETLİ İNSANLARLA çalışmak lazım.
İyi Niyet Şart, Strateji de Gerekli!
Hile dedektifi Muhsin Bilgi’nin de belirttiği gibi Kıymetli İnsanlara talep artacak. Yoksa şirketler, denetimcilere ve denetimin denetimini yaparlara büyük meblağlar ödemek durumunda kalacak. Bu da maliyetlerini artıracak, dolayısıyla rekabet için fiyat tutturmaya çalışan firmaları çok zorlayacak. Peki Kıymetli İnsan kim? Kıymetli İnsan, ‘Sadece ben’ yerine ‘Biz’ de diyebilendir. Fakat bunu söyleyebilmek o kadar da kolay değildir. Bunun için ahlâki açıdan da eğitimden geçmiş ve en azından insan-ı kâmil yolculuğuna çıkmış olmak gerekmektedir. Ancak bütün bunlar için mesleki yeterliliğin de var olduğunu ön şart olarak kabul ediyoruz. Çünkü zafer için iyi niyet yanında strateji de gerekiyor.
