Askerler bu oyunu savaş meydanlarında düşmanla çarpışmadan evve’ padişahlar ise savaş taktikleri geliştirmek için oynarlardı. Orta Asya’nın bozkırlarında oynanan 4000 yıllık geçmişi olan bir strateji ve zekâ oyunu.
Modern dünya, çocuğu ve çocukluğu taş duvarlar arasına hapsetti. Artık çocukla çocukluğunu yaşayamıyor, kişiliklerini geliştirecek ortam bulamıyorlar. Çocuklar anne-babalarıyla değil elektronik cihazlarla vakit geçiriyor. Bu durumun olumsuz sonuçları toplumumuzda görülmeye başlandı bile.
Çocuklarımızın kişiliğini geliştirmek ve sosyal anlamda iletişimi kuvvetli, hayata hazır kişiler olarak yetiştirmek için biz ne yapmalıyız? Son günlerde ön plana çıkan zekâ oyunları bize bu konuda yardımcı olabilir. Zekâ oyunları sadece planlama, organizasyon, dikkat, odaklanma, ayırt etme vb. gibi zeka yeteneklerini geliştirmekle kalmıyor. Aynı zamanda başladığı işi sonuna kadar devam ettirme, azim, empati, direnme, mücadele etme gibi kişilik gelişimi ile ilgili faktörleri de çocukta geliştiriyor. Beraber oynanan zekâ oyunlarıyla aile fertleri birbiriyle daha fazla kaynaşacak ve sosyal zekâsı yüksek kişiler yetişecektir. Bu anlamda benim de oynadığım ve beğendiğim bir oyunu tanıtmak istiyorum sizlere. Tanıtacağım oyun 4000 yıldır oynanan, Osmanlı devrinde oynan bir oyun; Mangala.
Şehzadelerin zekâ oyunu
Mangala 4000 yıllık geçmişi olan bir strateji ve zekâ oyunu. Mangala ordu-millet özelliğine sahip Türklerin çocuklarını yetiştirirken kullandığı bir oyundur. Sakalar, Hunlar, Göktürkler, Selçuklular ve Osmanlılar bu oyunu oynamışlardır. Osmanlı zamanında “Minkale” olarak adlandırılan oyun Orta Asya’da “Dokuz Kumalak” ismiyle oynanmaktadır.
Oyunun Türkiye’de oynanış şekli Osmanlı zamanındaki oynama usulü esas alınarak düzenlenmiştir. Mangala oyunu iki kişiyle oynanan bir oyundur. Oyun tahtası üzerinde iki kişinin önlerinde 6’şar tane kuyu vardır. Toplam 12 kuyu ve 48 taş ile oynanır. Ayrıca her oyuncunun birer tane hazine kuyusu vardır. Oyuncular 48 taşı 12 kuyuya dörder dörder dağıtır. Oyuncuların kendi önlerindeki kuyular kendi bölgeleridir. Her oyuncu kendi hazine kuyusunda taş biriktirmeye çalışır. Oyunculardan hangisi hazinesinde daha fazla taş biriktirirse oyunu kazanır. Oyun beş set halinde oynanır. Oyunu kazanan bir puan kaybeden sıfır puan alır, beraberlikte yarım puan alınır.
Kura ile oyuna başlanır
Oyuncu kuyudaki taşları alıp sağa doğru kuyulara birer birer dağıtır. Elindeki son taş kendi hazinesine gelirse tekrar oynama hakkı kazanır. Oyuncunun kuyusunda tek taş kaldıysa sırası geldiğinde taşı bir sağdaki kuyuya koyabilir. Her zaman eldeki son taş oyunun gidişatını ve sonucunu değiştirir.
Senin taşın benim taşım yoktur, senin bölgen benim bölgem vardır
Taşlar tek renktir. Oyuncu taşları dağıtırken elinde kalan son taş kendi boş kuyusuna denk gelirse oyuncu hem o kuyudaki tek taşını hem de karşıdaki rakibin kuyusundaki taşları hazinesine aktarır.
Rakibin kuyusundaki taşlar
Hamle sırası gelen oyuncu taşları kendi bölgesinde dağıtıp elinde taş kalırsa karşı tarafa rakibin bölgesine geçip taşları dağıtmaya devam eder. Eğer rakibin bölgesindeki kuyulardaki taşların adedini çift yaparsa o taşları kendi hazinesine aktarır.
Oyunun bitişi
Oyunculardan biri kendi bölgesindeki taşları bitirdiğinde oyun biter. Erken bitiren oyuncu rakibin taşlarını da kendi hazinesine aktarır. Oyun sırasında rakibin hazine kuyusuna taş bırakılmaz.
Mangala oyunu hakkında yurtdışında birçok araştırmalar yapılmış. Hatta bazı ülkelerde ders olarak okutulması gerektiği görüşü dile getirilmiştir. Mangala planlama, strateji, dikkat, yoğunlaşma, sayısal mantık vb. becerileri geliştiren bir oyundur. Oyun, özellikle çocukların çeşitli becerilerini geliştirecek niteliktedir. Araştırmacılar bir toplumda kişilerde en fazla beğenilen ve örnek alınan niteliklerden yedisi bu oyunda mevcuttur, demişlerdir.
İşte bu özellikler:
- Kurnazlık: Oyunun stratejisini planlamak ve oyun kurallarını kendi çıkarları doğrultusunda kullanabilmek.
- Uyanıklık: Karşısındakinin kurnazlığına karşı savunma ve tedbir.
- Basiret: Hazırladığı oyun manevrasına karşı rakibinin tepkisini kestirebilme yeteneği.
- Esneklik: Beklenmedik durumlarda hemen tepki gösterebilme yeteneği.
- Direnme: Bütün şaşırtmalara rağmen kendi planını sonuna kadar sürdürebilme yeteneği.
- Gizlilik: Rakibinden plan ve gücünü gizleyebilme yeteneği.
- Bellek: Rakibinin hamlesine rağmen, onun durumunu ve gücünü kestirebilme yeteneği.
Kaynaklar
1- And, Metin, Çocuk Oyunlarının Kültürümüzde Yeri ve Önemi, Ankara. Ulusal Kültür, Nisan 1979.
2- Kara, Abdulvahap, Dört Bin Yıllık Zekâ Ve Strateji Oyunu Dokuz Kumalak (Dokuz Taş), Türk Dünyası Tarih Dergisi, Eylül 2007.
