Okurların çoğunda okuduğu kitaba dolayısıyla yazara tamamen teslim olma hatası var. Etkili bir okur kitaba hemen teslim olmamalı. Yazara tamamen teslim olmak yerine ona sorular sormalı. Mevzuları kendi içinde tartışmalı ki mütalaa vuku bulsun.

Kitaplarla haşır neşir olmak İnsanlarla tanışmaya benzer aslında. İlk görüştüğünüzde insanları tartarsınız. Bazıları sizin için değerlidir. Daha sonra görüşmek ve haberleşmek için iletişim bilgilerini not edersiniz. Kütüphanelerde, kitapçılarda, kitap fuarlarında ve belki de bir ödev için münasebet kurduğunuz kitaplardan değerli olarak gördüklerinizi bir kenara not ettiniz,artık değer verdiğiniz ve randevulaştığınız kitapları raflardan indirme zamanı geldi.

Değerli olduğunu düşündüğümüz kitapla randevu günü geldi. Peki, bu kitap nasıl tetkik edilmeli? Hatta mütalaaya varan bir analiz süreci nasıl izlenmeli? Tetkik ile mütalaa arasındaki fark nedir? Değerli bir eserin hakkı nasıl verilir? Hazırlık ilmi nedir? Tamamlayıcı ilmin faydaları nelerdir? İşte yazımızda bu soruların cevabını bulacaksınız.

Günümüzde kullandığımız “okuma” sözcüğünden başlayabiliriz sorularımızı cevaplamaya. En çok kullandığımız “okumak”  sözcüğü sadece göz gezdirmek,“üstün körü okuma” anlamında kullanılıyor. Hızlı okuma değil kastettiğimiz ama “mütalaa etmek” manasına da haiz değil”. Belki de çoğumuzun ilk defa duyduğu “mütalaa etmek” sözcüğünün manasına vakıf olamıyoruz. Ama mütalaa kaygısı ile çıktığımız okuma yolculuğunda, değerli bir eserin hakkını verebilmenin ilk adımını atmış olacağız. Mütalaa etmek; üzerinde düşünmek, irdelemek, iyice incelemek belki biraz eleştirerek incelemek, etraflı bir şekilde düşünerek ve anlayarak okumak manasına gelir. Okumanın göz gezdirme ile farkını ortaya koyan fiiliyatın adıdır.

Yoğun günlerde dostlarını kırmadan onlarla müsait zamanlar için randevulaşan kibar beyefendilerin mütalaa kelimesinin gerçek manasına varmaları gerekir. Etkili okurun yol haritasında bulunacak ilk adım da “okuma ile mütalaa” arasındaki farkı bilmektir. Mütalaa ederek, yani etraflı bir şekilde düşünerek aklıyla ve fikriyle irdeleyerek okuma niyetiyle kitapla randevulaştığı yere gitmek, başlangıçta etkili bir adım olacaktır.

Etkili Okur Randevu Yerine Hazırlıklı Gitmek

Hafta sonunuz için üç kitapla randevulaştınız. Ya da yaz döneminde her ay için on kitap ayırdınız. Kararlaştırdığınız zaman diliminde randevu yerinize giderken sıradan bir işte davrandığınız gibi davranamazsınız. Çünkü on binlerce kitap arasından seçtiğiniz bu eserlerin hak ettiği değeri bulması sizin için de çok önemli. Az sonra eserin yazarıyla tartışmalara girmeniz gerekebilir, tarih alanında bir eser mütalaa etmeniz gerekiyorsa tarihi alt yapınız buna yeterli olmalı. İktisat sahasında kaleme alınan bir eserle randevulaştıysanız, en azından önünüze çıkacak kavramları anlamanız ,soru sorulduğunda temel iktisadi teorileri bilmeniz gerekir.

Hazırlık ilmi, aslî ilimlere giriş yapmanın ilk durağıdır. Hazırlık ilmi başlangıçta okurun işini kolaylaştıran alet ilim olarak da kabul edilir. Lügat ve gramer ilmi başlangıçta gerçek ilme giderken kullanılan alet vasıtalardır. Kâri (okuyucu) dilin inceliklerini ve dalların kavram bilgilerini bildiğinde randevu yerine alet ve edevatını tam temin etmiş olarak gider.

Etkili Okur Yazarı Zorlamalı

Okurların çoğunda görülen okuduğu kitaba dolayısıyla yazara tamamen teslim olma hatası var. Etkili bir okur kitaba hemen teslim olmamalı. Yazara tamamen teslim olmak yerine ona sorular sormalı. Mevzuları kendi içinde tartışmalı ki mütalaa vuku bulsun. Hatta öyle bir sorgulama ve tartışma içine girmelidir ki sanki karşısında yazar varda onunla tartışıyormuş, müzakere ediyormuşçasına davranmalıdır. Eğer bu tartışmaya kendisini kaptırırsa o zaman kitap dile gelir ve konuşmaya başlar adeta. İşte kitap okumanın asıl zevki bu karşılıklı mütalaada yatar.

Tamamlayıcı İlim ve Okur

Yazar ile mütalaa ederek yapılan okumada, hazırlık ilminden gelen tesirle okur artık tamamlayıcı ilmini ortaya çıkartmalıdır. Tamamlayıcı ilim, farz-ı ayn (her insanın bilmesi gereken) olan ilimler için kullanılır. Tamamlayıcı ilimle varılmak istenen yolda hep Allah yolunda bir mesafe kat etme isteği vardır. Kur’an-ı Kerim,Hadis-i şerifle beraber tamamlayıcı ilimler bu yolda okura yardımcı olur. Kuran ile tamamlayıcı ilimlerden kastedilen ayet-i kerimelerin manalarının anlayabilmek için “Usul-u Fıkıh” ilmidir. Hadis rivayet eden ravilerin adlarını, ehliyetlerini bildiren ilim ise “hadis ilminin” tamamlayıcı ilmidir. Eğer usul ilmi bilinmez ise Ayet-i kerimelerden hükümler çıkartmak kolay olmazdı. Hadis ilminde ise, manaların ve hükümlerin aslına uygun olup olmadığını bilmek için tamamlayıcı ilim şarttır.

Randevulaşılan kitaplarda tamamlayıcı ilmin önemi ve katkısı göz önünde bulundurulmalıdır. Mütalaa ve müzakere sırasında okur, hazırlık ilmini de kullanarak müellifin vermek istediklerini faydalı olarak alabilmesi için o sahada tamamlayıcı ilme ihtiyaç duyar.

Mesela okur, medya okuryazarlığı üzerine bir kitap mütalaa etmek istedi. Bu alanda hazırlık ilimlerinden olmak üzere mevzua yakın en az bir veya iki kitap okuması gerekir. Makaleler okumuş olması gerekir. Toplumbilim ve medya üzerinde kavramsallaşan terimlerden haberdar olması gerekir.  Tamamlayıcı ilim olarak, okuduğu bu kitap okuru bir yanlıştan kurtarmalı ya da bir doğruyu ona öğretmelidir. Aksine yanlışa düşürmemelidir. Yanlışa düşmemek için de okurun bu sahadaki hazırlık ilimlerini bilmesi ve okuyacağı kitabın sınırlarını bilmesi gerekir. Kısacası tamamlayıcı ilim  başlarda medya ağında kaybolmamak, kendini muhafaza etmektir ; ama medya bataklığına batmamak için medya ve kitabın müellifi hakkında hazırlık ilmine de vakıf olması gerekir.

Etkili Okurun 7 Vasıfı

1. Etkili okur ilimde gitmek istediği yolu bilen kişidir. Gitmek istediği bu yolda yayınlanan eserlerin çoğunluğunu görmüştür.
2. Gördüğü eserleri çok hızlı bir şekilde tetkik eder. Ve onlara verdiği puanlara göre, okumak istediği kitapları sistemleştirir. Daha sonra da o kitaplara uygun zamanlarda randevu verir.
3. Eseri okumaya başladığında artık, hazırlık bilgilerinin de tesiri ile kitaba sorular sorabilmektedir.
4. Sorduğu sorulara aldığı cevaplarla eserden kendisi için “tamamlayıcı ilmi” çıkartmaya çalışır.
5. Tamamlayıcı ilme tesiri bakımından kitaptan özet çıkartır. Önemli yerlerin altını çizer.
6. Doğruluğundan emin olmadığı veya yazara katılmadığı yerleri faydalı olmayan bilgiler ya da eleştirilecekler sınıfına kaydeder.
7. Kabul etmediği ve eleştirdiği noktaları ilk fırsatta araştırır. Doğruluğundan emin olmak için yazara katılmamakta ne derece doğru veya yanlış yaptığını görmeye çalışır. Ve kitaptan çıkarttığı notları sistemli bir şekilde muhafaza eder.