“Bana Edebiyat Yapma”

Edebiyat kelimesi “edep” kökünden türemiş bir fiildir. Elini, gözünü, gönlünü ve dilini edep çerçevesinde kullanan kişi için “edepli” tabiri kullanılır. Sadece dilini iyi kullanan bir kişi için ise edepli denmez, “üslûbu edebî” denir. Üslûbu edebî olduğu halde “edep” fiiline uymayan davranışları olan kişi için ise “edebiyat yapmak” kavramı kullanılır. “Bana edebiyat yapma!” denildiğinde “edep” fiiline malik olmadığı halde, sahte bir üslûp ile kendini edepli göstermek isteyen kişi anlaşılır.

Edebiyatın umumi ve hususi olmak üzere iki manası vardır. Umumi manası, kişinin söz varlığı ve bu söz varlığını karşıya ifade etmesidir. Düşüncelerini, fesih ve beliğ bir anlatımla, dil kaideleri içinde muhataba arz ediyorsa edebî bir dil kullanıyor demektir. Hususi manasıyla ise kişi, edebi üslûbunu edepli davranışlarıyla perçinlemesi gerekir. Sahte bir edep ve sahte bir edebiyat içerisindeki kişi ise her zaman “Bana Edebiyat Yapma” sözüne muhatap olur.

• Bir dakika dinleyebilir misin beni?
• Seni çok dinledim. Böyle laflara karnım tok.
• Son kez söylemek istiyorum, söylediklerimde de  samimiyim.
• Tamam, ama ‘bana edebiyat yapma’ ben söylediklerindeki samimiyetsizliği de görebiliyorum.

“Bana edebiyat yapma” değiminin içinde dikkat çekilmesi gereken ve hep gözden kaçırılan bir nokta var. Bu da iletişim kurulan kişi ile olan ünsiyetin yeniden gözden geçirilmesi manasıdır. Bu manada kullandığımız birçok deyim olmasına rağmen, bana edebiyat yapma, “Seni uzun süredir analiz ediyorum zaten. Şimdi söylediklerini, yaptığım analizden yola çıkarak doğru bulmuyorum.” manasına gelir.

Bir insana “Bana edebiyat yapma!” demek, ya da buna benzer rest çeker tarzda cümleler kurmak, aslında o kişinin söyledikleri üzerinden davranışlarınızı tarttığınızı gösterir. Sadece söze inanmadığınızın bir delilidir. Yukarıdaki misal gibi hayatınızdaki herhangi birine bu deyimi kullandığınızda, artık o insanla ilişki tarihinizi gözden geçirdiğinizi anlatmak istersiniz.

“Bana edebiyat yapma!”

Umumi olarak da hususi olarak da kullanılsa bu cümle bir engelleme, karşıdaki kişiyi susturma, onu kendi bölgesine hapsetmeye çalışma anlamını taşımaktadır. İlk bakışta hissedilmese de karşıdaki kişiye daha önce güveniyorken kelimelerin altına gizlenilen bir güvensizlik söz konusudur. O kişinin fikirleri artık sizin için önemli değildir.

Bu tür kelimelerin bir de kişiyi sınırlarına hapseden bir yönü vardır. Bu yönü bilhassa eğitim camiasında kullanırken dikkat edilmelidir. Çünkü böyle davranışlar öğrenciyi frenler. Bu tür “frenli ve kişiyi iten” cümleler, öğrenme çağında olan taze beyinlerin keşfetme kabiliyetlerine barikat vuran bir duygu hali oluşturabilir. Bu tür bir durum da hafızayı köreltir. Hele ki öğrenci-öğretmen arasındaki ders münasebetlerinde asla kullanılmaması gerekir. Bu bir nevi öğrenci için “Sen sus düşünceni söyleme, ben senin ne söyleyeceğini biliyorum. Söylesen de senin önemin yok” demekten öte gitmez. Böyle bir ortamda da fikirler bulanır.

Sohbet içerisinde kullanılan “Bana edebiyat kapma” kavramının manası ise isteklerinin dikkate alınamayacağını gösterir. “Yardımına muhtacım” diyen bir kişi için bu deyimi kullanan kişi aslında “İsteklerinin gerçekleşmesi mümkün ama sana inanmıyorum.” türünden kullanmıştır.

Bahçenizden erikleri izinsiz alan çocuklara “edepli olun” diye bağırırsınız. Fikir bahçenize edepli girmeyen kişiler için ise boş konuşuyorsun manasına gelecek şekilde “edebiyat yapıyorsun” deyimi kullanılır. Yalnız bu fikri sahadaki kullanım iki kişinin ilişkisini analiz etmeden uzaktır.

Mevzusu insan olan her ilim gibi edebiyatın  (yani kişinin söz varlığı ve kendini ifade edişi) amacı da insanı tanımak, diğer insanlarla kurduğu ilişkiyi analiz emek ve onu anlamlandırmaktır. Anlamlı kişilik ve kaliteli karakterlerin yetişmesi, sosyal alanda anlamlı insanların çoğalması için “bana edebiyat yapma” dedirtmeyecek bir ilişki zinciri kurulmalıdır. Ancak sözlerdeki edepten uzak ifadelerin arasına sızan edepsizliği ilişkilerin analiziyle de ortaya çıkartıp yeri geldiğinde susturucu cümleyi kurup “BANA EDEBİYAT YAPMA” demek gerekir.