Tabiattaki güzelliğin ve zarafetin, her yaratılan üzerindeki ihtişamı farklı şekillere bürünmüştür. Meyveler, ağaçlar, kuşlar ve çiçeklerde mevcut olan güzellikler, kendini farklı bir kisve ile gösterirken, hayretler içerisinde bırakır insanoğlunu. O güzelliklerden birinin naif kokusuna, kadifemsi dokusuna beraberce yakından bir çekim yapalım. O da mor salkımların sahibi ‘’Leylak’’!
Çiçeklerin güzelliği ve hoş kokusu
Çiçeklerinin güzelliği ve hoş kokusu için leylak geçmişte daha çok tercih ediliyordu. Bunun en önemli sebebi ise kolay gelişip büyüyen ve bakımı oldukça pratik bir bitki olmasıdır. Günümüzde ise egzotik türler biraz daha revaçta olduğu için leylağın naifliği kaybolmuş gibi.
Literatürde Syringa vulgaris (yaban leylağı) olarak bilinen leylak, zeytingiller ailesindendir. Latince karşılığının her ne kadarda ‘Âdi Leylak’ olarak geçmesi, onun her yerde fazla nazlanmadan ve yer seçmeden yetişebiliyor olmasından gelir. Bu yüzden düşünüldüğü gibi ‘adi’ değil; isminin çeviriden gelen bir eksiklik olduğunu söylemeden geçemiyorum. Bu yüzden “Âdi Leylak yerine “Yaban Leylağı” ismini kullanmak onun doğasına daha yakın bir isimlendirme olacaktır.
Anavatanı Trakya ve Balkanlar olan bu bitki, bir Uzakdoğu ülkesi olan Çin’e kadar gitmiştir. Ülkemizde ise Batı Anadolu’da, İzmir, Afyonkarahisar dolaylarında ağırlıklı olarak görünen leylak, genel olarak Türkiye’de her yerde yetişebilir. Soğuk iklimlerin hüküm sürdüğü yerlerde bile rahatlıkla büyüyen bir bitki türüdür.
Tabiatta 100 değişik türe sahip olan leylak, fenotip olarak 3-4 metre boya ulaşabilen ufak bir ağaççık ya da çalı formunda katmerli bir yapıya sahiptir. Toprak seçiciliği olmayan bir bitki olmakla beraber, asitli, pH seviyesi düşük topraklardan olumsuz etkilendiğini; suyu iyi süzen ve alkali (kireçli) toprakları ise sevdiğini belirtmekte fayda var. Rutubetten hoşlanmadığını ve aşırı nem şartlarında külleme hastalığına yakalandığını da söyleyeyim ki, leylakların ömrü uzun olsun. Güneşli bir yere dikeceğiniz leylak, topraktaki kireci pozitif yönde kullanarak daha iyi gelişme gösterir. Eflatun, dağ esintisini andıran naif kokusu ile parfümeri, kozmetik sanayi ve sabun ürünlerinde güzel bir koku bırakıyor.
Leylak nasıl yetiştirilir?
Leylaklar, birçok bitki türü gibi ilkbaharda çiçek açar; ancak serada yetiştirilirse kışında çiçek alınabilir. Bazı çeşitlerinin çiçekleri katmerlidir. Dünya üzerinde en çok görünen “Yabanî leylak ağacı” ve “Doğu leylak ağacı” olmak üzere başlıca iki çeşidi vardır. Ülkemizde adaptasyon sağlayan türü ise yaban leylağıdır.
Yaban leylağının yayılıcı ve kök sürgünü verme özelliğine sahip bir biyolojisi olduğu için, vejetatif metotla gövde ve kök çeliğinden üretilebileceği gibi, direkt olarak generatif metotla, yani tohumdan rahatlıkla üretilebilir.
Tohum çıkarma ve tohumdan üretim nasıl yapılır?
Yaz sonu erken sonbaharda (Eylül-Ekim) bitkilerin başından makasla kesilerek toplanan tohum kapçıklarından elde edilen tohumlar, güz ya da erken kış döneminde (Aralık-Ocak) 2-3 gün suda bekletildikten sonra ekilir. Tohumların çimlenme oranının yüksek olması için, 2 ay “soğuk katlamaya alınması” fide kalitesi ve sayısı yönünden olumlu sonuçlar almamızı sağlayacak ve ekilen tohumlar baharın ilk haftalarında çimlenmeye başlayacaktır.
Kök ve gövde çeliği ile üretim nasıl yapılır?
Leylak türlerinin ekserisi kökten sürgün verir. Yeni çıkan sürgünlerden olgunlaşanlar kökleri ile birlikte ayrılarak yeni fidanlar elde edilir. Bu metotta, köklerden ilkbahar aylarında yeni sürgünler temmuz sonuna kadar yeterince olgunlaştığında, toprağın 15 cm altında kalan kısmından kesilerek alınır. Kışın yaprağını döken çalımsı formdaki bitkilerde, gülgillerde, meyve ağaçlarında, bazı kavak türlerinde, çok yıllık bazı otsu süs bitkilerinde olduğu gibi leylakta da kök çeliği yöntemi ile üretim mümkündür. Bu usul diğer çelikleme yöntemlerine göre daha verimli ve sağlıklı fideler yetiştirmek için avantajlıdır. Çünkü bitkinin büyümesi ve gelişmesi daha hızlı olur ve iki sene içinde mor salkımlı çiçeklerle şenlenir bahçeniz.
Az emekle bahçenizde “leylak” gösterisi
Leylakların bakımı çok kolaydır. Hemen her tip toprakta nemli olmak şartı ile yetiştirilebilir. Bahçenizde bol güneş alan alanlara, çiçeklerin ve bodur ağaçların hemen arkasına dikebileceğiniz gibi leylakları, yan yana dikerek eflatun görünümlü bir çit de yapabilirsiniz. Leylağın budaması çiçekler geçtikten sonra, çiçek altındaki birinci yaprak bitiminden kesilerek yapılır. Böylece bir dahaki sefere daha çok çiçek açmasını sağlamış olursunuz. Eğer bol çiçeklenmesini istiyorsanız, ince dallarını budamamalısınız. Yoksa ilkbaharda görmeyi umduğunuz mor çiçekleri bir sene daha beklemek zorunda kalırsınız. Bunu dikkate alın ve leylağın ince sürgünlerini budarken fazla cömert davranmayın. Çiçekleri mümkün mertebe koparmayın çünkü kopartırken üzerindeki yeni dallara zarar verirseniz, gelecek sene çiçekler açmayabilir.
Mor rengin ince varyasyonu ”Leylak Rengi”
Leylak denilince akla eflatun rengi gelir. Eflatun, mordan biraz farklı olarak, maviye daha yakın açık tonda bir renktir. Bu renge daha çok leylak rengi de denir. Leylakların morun farklı tondaki varyantını temsil eden bu orijinal renginin dışında, pembeye yakın tonda tatlı mor, soluk sarı, yalınkat, beyaz, alacalı, krem ve katmerli çiçek açan cinsleri de vardır. Sümbül çiçeğini anımsatan çok sayıdaki minik çiçeklerin birleşmesi ile salkım halindeki, gerçek çiçek kurulu oluşur.
(Ömer Er / Orman Mühendisi)
