Gezegenlerde günler ve yıllar nasıldır?
Astronomide Güneş etrafında dönen gökcisimlerine gezegen denir. Gezegenin hareketi boyunca çizdiği yola da yörünge denir. Gezegenlerin bu yörüngeleri kendi ekseni etrafında ve Güneş etrafında olmak üzere iki ayrı hareketleri vardır. Gezegenin kendi ekseni etrafında dönme süresine “gün”, Güneş etrafında döndüğü süreye de bir “yıl” denir.
Merkezde Güneş’in ve onun çevresinde dolanan gezenlerin olduğu yapının ismi “Güneş Sistemi”dir. Güneş Sistemi’nde gezegenler Güneş’in çekim etkisi sebebiyle Güneş etrafında dönmeye devam ederler. Yörünge dediğimiz bu yol ise “elips” şeklindedir. Her gezegenin elipsi farklı büyüklüktedir. Güneş’ten uzaklaşmalarına göre de elipsler büyümektedir.
Gezegenlerde günler ve yıllar birbirinden farklıdır. Güneş’e en yakın Merkür, kendi ekseni etrafında 58.7 günde tamamlar. Yani Merkür’ün bir günü 58.7 dünya gününe denktir. Merkür, Güneş etrafındaki turunu ise dünya ölçülerine göre 88 günde tamamlar. İkinci gezegen yavaş gezegen olarak da bilinen Venüs’tür. Venüs kendi etrafında 243 günde, Güneş etrafında ise 225 günde döner. Bu da teknik olarak Venüs günü’nün ‘Venüs yıl’ından daha uzun olduğu anlamına gelir. Venüs’ün diğer bir farklılığı ise saat yönünde dönen tek gezegen olmasıdır. Diğer bütün gezegenler Güneş’in etrafında saat yönünün tersine dönerler.
Mars’ta yıllar ve günler
Mars’ın bir günü 24 saat 37 dakika, bir yılı ise 687 dünya gününe eşittir. Mars günü Dünya gününe yakın fakat Mars yılı Dünya yılının iki katına yakındır. Merkür, Venüs, Dünya ve Mars gezegenlerine iç gezegenler de denilmektedir.
Mars’tan sonra Jüpiter’e kadar gezegen yoktur. Fakat bu arada “asteroid kuşağı” denilen ve çok sayıda küçük göktaşını içeren bir bölge bulunur. Bu bölge Güneş Sistemi’ni iki bölüme ayırır.
Mars’tan sonraki gezegenler Güneş’ten oldukça uzak olduklarından yıl uzunlukları giderek artar. Jüpiter’de bir gün 9 saat 50 dakika iken bir yıl 4332 gündür. Satürn’de gün uzunluğu 10 saat 14 dakika iken yıl uzunluğu 10759 güne yani yaklaşık 29,5 yıla tekabül eder. Uranüs’ün bir günü 17 saat 14 dakika, bir yılı 30681 gün, yani 84 yıldır. Bundan anlaşılan gezegenin görüldüğü noktada tekrar görülebilmesi için 84 yıl beklemek gerekir.
Son olarak Neptün’de bir gün, 16 saat 7 dakika iken bir yıl, 60188 gün yani yaklaşık 165 yıldır. Neptün’ü aynı noktada bir daha görebilmek için 165 yıl beklemek lazımdır. Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün gezegenlerine dış gezegenler de denilmektedir. Plüton 9. gezegen olarak biliniyorken bugün gezegen olup olmadığı tartışmalıdır. Bunun sebebi ise daha önce büyük zannedilen Plüton’un gezegen denilebilecek kadar büyük olmamasıdır.
Her gün yeni gezegen keşifleri olsa da toplam gezegen sayısı bilinmiyor. Güneş sistemimiz dışında daha binlerce, milyonlarca gezegen bulunmaktadır.
Kaynaklar: Lütfi GÖKER, Türk-İslam Astronomi Âlimleri ve GÖKYÜZÜNE SEYAHAT; Patrick MOORE, Çeviri: Özlem ÖZBAL, Gezegenler Kılavuzu, Tübitak Yay. Şubat 2004, Ankara
