Kalbi Temiz Mümeyyiz
Hatırlar mısın Kirli, bir zamanlar hatıra defterlerine şöyle yazılıyordu: Kalbimden daha temiz bu sayfayı bana ayırdığın için teşekkür ederim. Tv’ler de ise ‘kirlenmek güzeldir’ diye bir reklam dönüyordu. Devir senin devrindi o zamanlar. Çocuklar oynuyor, koşuyor, yere düşüyordu. Anneler onların elbiselerini çamaşır makinesinde yıkıyordu. Temiz oluyorlardı. Çok tartışılmıştı bu reklam. Kirlenmeyi teşvik ediyor diye. Ama bir taraftan pedagog gönüllüleri ‘Boş verin çocuklar oynasın, tıkmayın onları evlere” diye zeytinyağı gibi üste çıkmaya çalışıyorlardı.
Söyler misin Kirli, o zamanlar ‘Benim kalbim temiz’ diyenler de vardı değil mi? Sorar mısın onlara ‘Kalpler, çamaşır makinesinde yıkamakla mı temizleniyor.’ Temiz bir kelimeyim ben, sâfiyâne hislerle sana yazıyorum. Senin zıddını sor onlara, bilebilecekler mi? Geçenlerde temiz bir sayfa açtım ve kirlinin zıddı olan her şeyi araştırıp, bulup oraya yazdım.
Senin tarafta kelimeler çoğalmış. Kirli, lekeli, mülevves, pis, bulaşık, mikrop… Ancak benim tarafa da temiz kelimeler refakat etmiş. Arı, duru, pak, münezzeh, nazif, tâhir, hijyen, hijyenik…
Biliyor musun Kirli, aslında temiz Arapça temyiz’den geliyormuş. Tef’il babından mastar oluyor. Nasıl mı? Hemen çekelim. Meyyeze, yümeyyizü, temyizen…Tükçe’ye geçerken ‘y’ harfi düşmüş, galatlaşmış. Hatta meşhur lügatçimiz Şemseddin Sami ‘temiz’ yazılması asla caiz değil, diye not düşmüş. O temiz olarak devam etmiş kirleri temizlemeye, ben ise pek kullanılmadan bir köşede durmuşum.
Evvel zamanda temizin yerine ‘arı, duru’ kullanılıyormuş. Fark ettim Kirli, temyizin çok güzel bir manası varmış. Hayır ve şerri, iyi ve kötüyü, hata ve sevabı tefrik etmeye, ayırmaya, seçmeye, fark etmeye muktedir demekmiş. Hukuk dilinde ise bir davanın son derecede görüşülmesi, en yüksek mahkemeden geçmesi şeklinde ‘temyiz’ olarak kalmış.
Lakin şu kadar var ki, daha temiz göstermek adına batıdan ‘hijyen’ kelimesini lisana ikame etmişler. Evvela Fransızca’dan almışlar ‘ijyen’ şeklinde yazmışlar, sonra İngilizce ‘hijyen’ deyu telaffuz etmişler. Söyler misin, benim manamın yerini tutabilir mi! Ve kim diyebilir ‘Benim kalbim çok hijyenik!” Hijyeni ancak deterjan reklamlarında, maddi kirleri temizlemek için kullanabilirsiniz.
Dini ıstılahta ise temyizden ziyade Tahara fiilinden tâharet, arınmak manasında kullanılıyor. Bu mevzuyu hadesten, necasetten taharet diye fıkıh kitapları uzun uzun anlatıyor. “Temizlik imanın yarısıdır.” denilmemiş boşuna. Rûhu’s-Salât Aynü’l-Hayat risalesi, bu hadis-i nebevideki muradın, yalnızca zahiri(görünen,maddi) temizliğin olmadığını söylüyor. Sonrasında temizliğin mertebelerini sıralıyor: Dışını manevi ve maddi pisliklerden; uzuvlarını suçlardan ve günahlardan; kalbi, kötü ahlaktan; sırrı letaifi, Allah’tan gayrisinden temizlemektir.
En sona da kendimi sakladım. Yine temyiz’in fiilinden iştikak eden, aynı tef’il babından gelen Mümeyyizim. Temizlik işini en iyi yapana ‘mümeyyiz’ denir. İyiyi kötüden, doğruyu eğriden, faydalıyı zararlıdan fark eden, temyiz eden manasında ismi faildir, işi yapan kişidir. İyi bir mümeyyiz, kalbini her türlü bozuk itikat ve düşüncelerden fena huylardan arındıran şahs-ı muhteremdir. Müsvedde bir yazıyı tashih edene, talebenin imtihanında hazır bulunup, muallim, hocanın yanında talebeyi imtihana çekene de denirmiş.
Hani benim kalbim temiz diyenler var ya Kirli, benim şu manama ne diyecekler. Kuvve-i mümeyyize; insanın iç aleminde yani kalbinde hissedilenleri birbirinden ayırt etme kudreti, hayır ve şerri ayıran bir hissî kuvvet. Bunu neye göre kime göre ayıracaklar. Başta da söyledim, kalpler çamaşır makinesinde yıkamakla temizlenmiyor ve yumuşatıcılarla yumuşatılmıyor.
Senin gibi temiz olamayanları, yıkamaya nerden başlamalı diyorsun değil mi Kirli? Cevabı, bir hadisi şerifin izahatında, namazın teşbihinde gizli. “Bir ırmağın şeffaf, temiz suyuna her gün beş defa dalıp da yıkanan bir kimsenin vücudunda kir namına bir şey kalmayacağı gibi, günde beş defa namaz kılanda da manevî kirden bir şey kalmaz. Bu hal temiz bir kalbe, nezih bir itikada ait olmanın bir emaresidir.”
Anlıyor musun Kirli, temiz kalmak çok zor. Çünkü temiz olmak leke götürmüyor. Üç metre ebatında beyaz bir perde düşün. El ayası kadar bir siyahlık olsa, herkes onu görür de kirli der. Bu sadece masum bir renk olsa bile böyledir. Satırlarıma son verirken daha iyi anla diye divan şairi Ruhî’nin, bir beyitinin şerhi ile sözü hitam-ı misk ediyorum.
“Kalp temizliği, hiçbir vakit söze, yemine, teminata lüzum göstermez. Eğer bir kimse, sana kalbinin temiz olduğundan bahsederek söze başlarsa sakın aldanma.”
Kalbi Temiz Mümeyyiz
